Íslensk ættleiðing - 40 ára
Formaður Íslenskrar ættleiðingar Elísabet Hrund Salvarsdóttir flutti erindi á 40 ára afmælismálþingi félagsins:
Hæstvirti forseti, félagsmenn og aðrir góðir gestir.
Ég vil fyrir hönd Íslenskrar ættleiðingar bjóða ykkur hjartanlega velkomin á þetta málþing sem haldið er í tilefni af 40 ára afmæli félagsins. Ég hef verið formaður félagsins síðan haustið 2016 og hefur þetta verið mjög áhugavert starf, en við sem sitjum í stjórn vinnum mikið með skrifstofunni að ýmsum málum. Ég hef getað nýtt menntun mína og komið að fjármálum félagsins. Það er því mikil tími af mínu lífi sem snýst um ættleiðingar. En saga mín er sú að árið 2010 ákváðum við hjónin eftir margra ára árangurslausra tilraunir til barnaeigna, að leita til Íslenskrar ættleiðingar. Með því töldum við að möguleiki okkar á því að verða foreldrar yrðu meiri. Við fórum á námskeið eins og allir þeir sem vilja ættleiða erlendis frá, hræðslunámskeiðið eins og margir segja, en á því námskeiði er farið yfir hinar ýmsu hliðar ættleiðingar og ekki bara dregin upp hin rósrauða mynd. En það gerði okkur hjónin bara enn ákveðnari í að stiga endanlegt skref og byrja að vinna í okkar umsókn. Þeir sem vilja ættleiða þurfa að senda inn umsókn um forsamþykki til íslenskra stjórnvalda til að fá leyfi til að ættleiða eins og mörg ykkar þekkið. Á þessum tíma var biðin eftir því ekki löng og tók það okkur um 5 mánuði frá því að við sendum inn umsókn þar til forsamþykki hafði borist ólíkt því sem það er í dag en það getur tekið allt að ári að fá samþykkið í dag. Það gæti fælt fólk frá því að fara í gegnum umsóknarferlið sem og fækkar þeim fjölda umsókna sem koma frá Íslandi. Og þá tók við vinnan að safna saman gögnum til að senda með umsókninni til þess lands sem við höfðum valið. Við fórum í ítarlega læknisskoðun, ýmsar blóðrannsóknir og ekki má gleyma þessum skemmtilegu sálfræðiviðtölum.
Já við vitum þó allavega að við erum hæf sem foreldrar eftir allar þessar athuganir eða eins og segir í forsamþykkinu, vel hæf. Loksins gátum við sent umsókn okkar út til Tékklands, og þá tók við biðtíminn en við vorum þó alltaf með þá vissu í hjarta að á endanum myndi eitthvað gott gerast. En biðin getur verið erfið, tekið á bæði andlega og á sambönd. Við tókum því þátt í störfum á vegum félagsins, bæði til að stytta biðina og til að öðlast meiri skilning á þessum ættleiðingarheimi.
Og svo kom símtalið, 15.ágúst 2013, kl. 9:05, já við munum muna þennan dag alla tíð því þá fengum við upplýsingar um son okkar og sáum mynd af því fallegasta barni sem við höfðum séð, að okkar mati. Rúmum mánuði síðar ferðuðumst við svo til Tékklands til að hitta barnið okkar, son okkar, í fyrsta skiptið. Og sú stund var ólýsanleg, eftir öll þessi ár, allar okkar tilraunir (okkar eigin og annarra tilraunamanna) áttum við orðið son, myndarlegan, hraustan dreng – okkar Birki Jan. Já okkar saga er ekki sú eina, ekki sú fyrsta og ekki sú síðasta .... Með hjálp félagsins okkar fengum við möguleikan á því að verða foreldrar. Á þessu ári fagnar félagið / Íslensk ættleiðing 40 ára afmæli.
Þann 15.janúar 1978 var stofnfundur félagsins haldin, félagið hlaut nafnið Ísland – Kórea og var síðan sameinað félaginu Ísland – Guatemala og hlaut hið sameinaða félag nafnið Íslensk ættleiðing árið 1983. Árið 2010 var félagið svo sameinað Aðþjóðlegri ættleiðingu. En á þeim 40 árum síðan félagið var stofnað hefur margt breyst. 12 formenn hafa starfað fyrir hönd félagsins, í mislangan tíma.
Í upphafi byggðist allt starf Íslenskrar ættleiðingar upp á sjálfboðavinnu félagsmanna og annarra velunnara, ekki var skrifstofa og flestir stjórnarfundir voru haldnir heima hjá stjórnarmönnum – við eldhúsborðið. Vendipunktur varð í starfi félagsins þegar skrifstofa var opnuð árið 1988, en þegar hafið var samstarf við Indland var eitt af skilyrðum þeirra að félagið væri með skrifstofu. Mikil hluti starfsins hélt þó áfram að vera í sjálfboðavinnu, t.d. fræðsla og stjórnarstörf. Árið 1993 kom svo jákvætt svar frá Fjárlaganefnd Alþingis um að félagið fengi árlegan styrk frá hinu opinbera en fyrir það hafði eina tekjulind félagsins verið félagsgjöld og fjáraflanir. Miklar breytingar urðu í heimi ættleiðingarmála á þessum árum. Árið 1993 var gerður Haag samningurinn um vernd barna og ættleiðingar á milli landa en Ísland gat ekki gerst aðili að þeim samningi fyrr en ný ættleiðingarlög voru sett árið 2000. Með aðild að samningnum var tryggð samvinna aðildarríkjanna um ættleiðingar barna. Sama ár, 1993, kom Íslensk ættleiðing að stofnun Euradopt – regnhlífarsamtaka ættleiðingarfélaga í Evrópu. Fyrsti fulltrúi félagsins var Ingibjörg Birgisdóttir sem sat í stjórn Íslenskrar ættleiðingar í 11 ár. Og tveimur árum síðar gengur félagið í samtök norrænna ættleiðingarfélaga Nordic Adoption Council, NAC. Fulltrúar félagsins sitja í stjórnum þessara samtaka og taka þátt í ýmsum verkefnum. Á árinu 2019 verður komið að Íslandi að halda ráðstefnu NAC, en hún er haldin annað hvert ár og var síðast haldin í Helsinki við góðan orðstír. Á þessu ári förum við á ráðstefnu EurAdopt sem haldin verður í Mílanó. Það hefur verið og er mjög mikilvægt fyrir lítið félag eins og okkar að komast í samstarf við önnur félög til að efla allt starf. Þar náum við að afla okkur frekari þekkingar og kynnast kollegum okkar sem vinna í þessum málaflokki.
En það er ekki bara barátta utan landssteinana sem hefur komið félaginu að góðu. Kjörforeldrar áttu ekki rétt á fæðingarorlofi áður en frumvarp um það var samþykkt á Alþingi 1995. 2006 kemur síðan Ættleiðingarstyrkur en fram að því töldu stjórnvöld að sá styrkur sem félagið fékk sjálft væri nóg, ekki þyrfti sérstaklega að styrkja kjörforeldra. Eins og í öllum félögum hafa skapast deilur, komið fram ólíkar hugmyndir sem ekki allir voru kannski sáttir við á sínum tíma. Með stofnun nýs félags Alþjóðlegrar ættleiðingar var hópur sem vildi leita nýrra leiða, skoðað var að koma á samstarfi við Pólland sem get svo ekki eftir en einnig var komið á samstarfi við Tógó sem fært hefur okkur 7 börn frá því að fyrsta barnið kom 2012. Eins og ég minntist á áðan sameinaðist þetta félag svo Íslenskri ættleiðingu 2010, og kraftar félagsmanna beggja félaga vel nýttir. Á þessum tíma var líka komið nýtt fólk inn í félagið sem vildi sjá breytingar og urðu mikil mannaskipti á aðalfundi félagsins 2009. En ég held að við getum öll verið sammála því að sú þróun sem átt hefur sér stað innan félagsins sé mjög jákvæð. Þarna var byrjað að undirbúa vinnu að samningi milli félagsins og ríkisins til að félagið gæti staðið undir þeim verkefnum sem koma fram í lögum og reglugerðum. Tíunduð voru verkefni félagsins og gert kostnaðarmat.
Í desember 2013 var svo undirritaður þjónustusamningur milli Innanríkisráðuneytis og Íslenskrar ættleiðingar.
Baráttan sem átt hafði sér stað á árunum á undan hafði skilað sér að hluta. Mikið starf var unnið að hálfu stjórnar og skrifstofu til að ná þessum samningi og var rætt við langflesta alþingismenn sem sátu á Alþingi þessi ár. Ég vil sérstaklega þakka Herði Svavarssyni þáverandi formanni og Kristni Ingvarssyni framkvæmdarstjóra en þeir unnu mikil starf til að koma þessum samningi á. Samningurinn tryggði fjármögnun félagsins til 2 ára og gjörbreyti aðstöðu þess til að sinna þeim verkum sem því var ætlað skv. lögum og reglugerðum. Þessi samningur og framlög til félagsins úr fjárlögum mörkuðu tímamót í sögu ættleiðinga, vöktu og vekja athygli erlendis því með þessu eru fjármögnun og gæði ættleiðingarstarfsins ekki lengur háð fjölda ættleiðinga. Hið Íslenska módel eins og það er kallað er orðið vel þekkt, þjónustusamningurinn við ráðuneytið sem tryggir rekstur félagsins þannig að fræðsla, ráðgjöf, stuðningur og þjónusta er tryggð. Á fundum og ráðstefnum erlendis erum við ítrekað spurð um þetta módel og beðin um að skýra hvernig við fengum ríkið til að gera samninginn við félagið. Enda algjört einsdæmi.
Um síðustu áramót var komið að endurnýjun á þjónustusamningnum. Teljum við að margt í samningnum þurfi að laga að breyttu umhverfi og erum enn þeirrar skoðunar að það fjármagn sem félagið fær vegna hans, nægi ekki til að sinna öllum lögboðnum verkefnum. En eins og við vitum öll hafa miklar breytingar átt sér stað í íslenskum stjórnmálum síðasta árið og munum við nýta næstu mánuði til að kynna þeim aðilum sem koma nýir að, málaflokkinn. Ákveðið hefur verið að gera þjónustusamning til eins árs og byrja að vinna í breytingum á honum strax. Það er mér því mikil ánægja að segja frá því hér, að í kaffihléinu á eftir munum við undirrita nýjan þjónustusamning.
Starf og þjónusta félagsins miðar að því að sinna félagsmönnum eins vel og kostur er enda eru þeir félagið. Eitt af markmiðum Íslenskrar ættleiðingar er að tryggja góða faglega þjónustu. Það hafa orðið mikilar breytingar frá 1988 þegar einn starfsmaður var í hlutastarfi, nú er framkvæmdarstjóri, verkefnastjóri og félagsráðgjafi, auk verktaka.
Uppbygging á fræðslustarf hefur verið í mikilli endurskoðun síðustu mánuði, farið hefur verið af stað með Barna – og unglingastarf aftur auk þess sem fræðsla til væntanlegra kjörforeldra hefur verið efld. Félagið þarf að vera tilbúið að taka þátt í þeirri þróun sem á sér stað hverju sinni og leita að nýjum leiðum til að aðstoða og fræða félagsmenn.
Í viðræðum okkar við ráðuneytið í tengslum við endurskoðun á þjónustusamningnum hefur komið fram að ráðuneytið telji mikilvægt að félagið haldi áfram að leggja áherslu á að veita félagsmönnum víðtæka ráðgjöf og þjónustu eftir ættleiðingu, þar sem sá stuðningur er gríðarlega mikilvægur þáttur í ættleiðingarferlinu. Í gæðahandbók Haag-stofnunarinnar er meðal annars vísað til þess að ættleiðing sé ekki einn einstakur atburður sem lýkur eftir að ættleiðing fer fram heldur er um lífslangt ferli einstaklings að ræða.
Og lýsir þetta vel stöðu ættleiðingarmála í dag, ættleiðingum fer fækkandi og biðin er orðin lengri. Þessar breytingar eru ekki bara að eiga sér stað hjá okkur heldur í öllum heiminum. Rúmlega 1.000 börn hafa verið ættleidd til landsins, þó ekki öll í gegnum félagið, og á síðustu árum hafa ættleiðingar verið um 6 á ári. Hér á glærunni sjáum við fjölda barna sem komið hafa til landsins flokkað niður á kyn.
Við erum með samstarf við 6 lönd, Búlgaríu, Indland, Kína, Kólumbíu,Tékkland og Tógó. Í Búlgaríu hefur ekki komið inn umsókn – en það þarf einhver þarf að vera fyrstur af stað. Ef við tökum dæmi um hvaðan börnin hafa verið að koma
Flest börn sem hafa verið ættleidd til Íslands erlendis frá koma frá Kína eða 182 börn.
164 börn frá Indlandi,
Sri Lanka hafa komið 84 börn
Tékklandi 36 en fyrsta barnið kom þaðan 2007, og árið 2015 komu tveir stórir systkinahópar.
21 umsóknir eru í ferli erlendis, 5 í Kína, 1 í Kólumbía, 13 í Tékklandi og 2 í Tógó.
Áherslan hefur færst mun meira frá því að sjá um milligöngu um ættleiðingu yfir í meiri kröfur um fræðslu og stuðning til bæði væntanlegra foreldra á meðan biðin er, þegar heim er komið og einnig eftir því sem árin líða frá ættleiðingunni. Fleiri eru farnir að huga að því hvaða áhrif ættleiðingin getur hafa haft og aðrir eru farnir að huga að uppruna sínum og vilja leggja í þá vegferð að leita hans og þessir aðilar þurfa aðstoð félagsins. Mikil aukning hefur orðið á fyrirspurnum og heimsóknum á skrifstofuna t.d. í tengslum við þættina Leitin að upprunanum. Einnig eftir að fréttir voru fluttar af því hvernig staðið var að ættleiðingarmálum í Sri Lanka á árum áður. Og Íslensk ættleiðing þarf tækifæri og fjármagn til að mæta því.
Frá því að ég kom að félaginu fyrir 7 árum hefur mikil þróun átt sér stað, sérstaklega er viðkemur allri fræðslu og fjárhagslegum stöðugleika félagsins. En félagið er ekkert án félagsmanna sinna og hefur síðustu ár dregið úr þáttöku þeirra í starfi félagsins, en ég vona að félagsmenn fari að nýta sér alla þá fræðslu sem þeim stendur til boða og aðstoð þess góða starfsfólks sem við höfum aðgang að. Í dag erum við í samstarfi við 6 lönd sem eru misvirk, eins og komið hefur fram. Félagið er alltaf að vinna í því að efla þessi tengsl við upprunalöndin og mynda tengsl við hugsanleg ný lönd.
Ég vil fyrir hönd félagsins þakka öllum þeim sem hafa komið að þeirri þróun sem átt hefur sér stað frá því að félagið var stofnað fyrir 40 árum síðan. Vegna þeirra á ég litla strákinn minn og fyrir það verð ég ævinlega þakklát.
Takk fyrir
Elísabet Hrund Salvarsdóttir, formaður Íslenskrar ættleiðingar
Íslensk ættleiðing - 20 ára.
Saga og svipmyndir
Þessi grein birtist í afmælisriti félagsins í tilefni 20 ára afmælis félagsins.
Saga félagsskapar um ættleiðingu barna erlendis frá hófst fyrir tuttugu árum. Á þessum árum hafa margir komið að málum og lagt hönd á plóg. Til að varpa ljósi á sögu íslenskrar ættleiðingar var leitað í smiðju nokkurra valinkunnra einstaklinga sem unnið hafa að málefnum félagsins á mismunandi tímabilum.
Gylfi Már Guðjónsson minnist þess þegar félagið Ísland - Kórea var starfandi.
Hugmyndin var að treysta tengslin við Kóreu
Fyrir rúmlega 20 árum var stofnað í Norræna húsinu í Reykjavík, félag sem nefndist Ísland_kórea. Stofnendur þess voru foreldrar barna, sem ættleidd höfðu verið frá Suður-Kóreu og hjón, sem sótt höfðu um börn þaðan til ættleiðingar. Tilgangurinn var að treysta tengslin við þá aðila sem aðstoðuðu Íslendinga við að ættleiða kóresk börn og auka þekkingu og samskipti við landið. Einnig var markmiðið að stuðla að kynnum íslensku fjölskyldnanna og skapa sameiginlegan vettvang fyrir þær að vinna á.
Fundurinn var vel sóttur og mikil bjartsýni ríkjandi. Í stjórnina voru kosin Gylfi Már Guðjónsson formaður, Ágústa Bárðardóttir ritari og Ástrún heitin Jónsdóttir gjaldkeri. Ættleiðingarnar fóru fram með hjálp norskra samtaka, sem nefndust þá Nors Koreaforening, síðar Verdens Barn. Íslendingar höfðu þá um nokkurt árabil ættleitt börn frá Kóreu, langflest þó á árinu 1977. Samtals munu hafa verið ættleitt á þriðja tug barna þaðan. Um það leyti sem félagið var stofnað kom afturkippur í ættleiðingarnar til Íslands, þótt þær gengju áfram snuðrulaust til Noregs. Lengi vel var álitið að þarna væri um einhvern misskilnin að ræða og var lögð mikil vinna í bréfaskriftir og samtöl, innanlands og utan, til að koma málinu af stað aftur.Allt kom þó fyrir ekki og að lokum varð ljós tað ekki væri að vænta frekari ættleiðinga frá Kóreu.
Þá var farið að huga að því hvort hægt væri að fá börn annars staðar frá en ljóst að það gæti reynst torvelt. Ekki þótti vænlegt að félag sem héti Ísland-Kórea stæði fyrir slíkri eftirgrennslan og varð fljótlega ljóst að nýtt félag eða nýtt nafn á félagið yrði að koma til. Mörgum stofnendum Íslands_Kóreu var sárt um félagið og nafn þess og vildu ógjarna að það yrði lagt af. Niðurstaðan varð sú að Ísland-Kórea var ekki lögð formlega niður heldur sett til hliðar, ef svo má segja. Hugmyndin var sú að ef aðstæður breyttust og þörf væri á, gæti félagið komið fyrirvaralaust fram í dagsljósið á nýjan leik. Nýja félagið var svo stofnað til hliðar við Ísland-Kóreu, með sömu stjórn, og yfirtók það rýra sjóði og enn minni eignir þess félags.
Eitt af því sem huga þurfti að við stofnun nýja félagsins var nafnið. Ýmsar hugmyndir voru uppi um það, flestar heldur löng og ekki ýkja sepnnandi nöfn. Mjög ofarlega á baugi var að láta það heita "Foreldrafélag ættleiddra barna". Sem betur fer náðist samstaða um nafnið "Íslensk ættleiðing" og gerði þar að líkindum gæfumuninn álit löggilts dómtúlks og skjálaþýðanda sem leitað var til.
Eins og ætla mátti var ekki auðhlaupið að því að koma á nýjum ættleiðingarsamböndum. Einstaka hjónum tókst meðmiklum dugnaði að fá börn héðan og þaðan til ættleiðingar, en ekki tókst að mynda nein formleg sambönd.Eftir nokkra eftirgrennslan komst félagið í samband við mann í Danmörku og fékk jafnframt jákvæða umsögn frá kunnugum, um að óhætt væri að treysta honum í þessum efnum. Hann taldi allar líkur á að auðvelt myndi verða að fá börn frá eyjunni Mauritius á Indlandshafi til ættleiðingar og bauðst til að hafa milligöngu um það. Einn félaga okkar, sem dvaldist í Danmörku um eins árs skeið, tók að sér að hafa samband við manninn og það gerði hann svikalaust. En tíminn leið og ekkert bólaði á börnunum , þrátt fyrir góð orð mannsins. Loks kom aþar að sýnt þótti að ekki væri mikið á þessum manni að byggja go ekki að vænta neins árangurs úr þeirri áttinni. Það voru vissulega nokkur vonbrigði, enda voru aðrar lausnir ekki í sjónmáli á þeim tíma. Fljótlega fóru þó að berast fréttir af fólki, sem tekist hafði að komast í sambönd í Guatemala, þau sambönd áttu síðar eftir að reynast heilladrjúg fyrir félagsfólk Íslenskrar ættleiðingar. Það er þó annarra en mín að segja frá því hvernig þau mál gengu fyrir sig, þar sem ég hætti formennsku í félaginu um svipað leyti.
Tildrög þessara skrifa minna eru þau, að núverandi formaður íslenskrar ættleiðingar hafði samband við mig nýverið og fór þess á leit, að í tilefni tuttugu ára afmælis félagsins, tæki ég saman nokkra punkta um tilurð félagsins og fyrstu spor þess. Ég hafði engin gögn við hendina og varð því eingöngu að byggja á brigðulu minni mínu. Þess vegna vil ég að það komi skýrt fram að hér er engin sagnfræði á ferðinni, heldur er sagan rakin eins og ég man hana í stórum dráttum.
Þrátt fyrir að nú sé liðið vel á annan tug ára frá því að ég hætti afskiptum af Íslenskri ættleiðingu, hef ég enn taugar til félagsins og legg jafnan við eyru ef á það er minnst í fjölmiðlum. Ég eins og allir aðrir stofnfélagar þess, hlýt að fagna hverjum merkum áfanga í lífi þessa kjörbarns okkar og óska því og félögum þess allra heilla á þessum tímamótum.
Gylfi Már Guðjónsson.
Fylgdu okkur á Instagram