Fréttir

Með bréfi sem barst stjórn Íslenskrar ættleiðingar þann 26. ágúst síðastliðinn sendi dómsmálaráðherra félaginu drög að væntanlegri reglugerð um ættleiðingar og tilkynnti að ef félagið óskaði að koma á framfæri athugasemdum væri þess farið á leit að þær bærust eigi síðar en 10. september.

Á stjórnarfundi Í.Æ. 31. ágúst var formanni félagsins og Vigdísi Sveinsdóttur lögfræðingi falið að setja saman drög að umsögn um drög að reglugerð um ættleiðingar.

Við undirbúning umsagnarinnar var reynt að hafa eins víðtækt samráð og gerlegt var á þeim knappa tíma sem var til stefnu. Fundað var í tvígang með hagsmunahópum og með lögfræðingateymi. Málið var einnig kynnt fyrir þeim sem eiga á hættu að falla út af biðlistum á næstunni vegna aldurs og umtalsverð tölvupóstsamskipti voru við einstaklinga um málið.

Á stjórnarfundi Í.Æ. var samþykkt að senda þær athugasemdir við drög að reglugerðinni sem hér eru birtar í heild sinni.

 

Efni: Umsögn Íslenskrar ættleiðingar um drög að nýrri reglugerð um ættleiðingar.

Stjórn Íslenskrar ættleiðingar, hefur með bréfi dómsmálaráðuneytisins, dags. 19. ágúst s.l., verið falið að rita umsögn að drögum nýrrar reglugerðar um ættleiðingar. Það er hlutverk ÍÆ að gæta hagsmuna félagsmanna sinna og barna þeirra, ávallt þannig að hagsmunir barnsins sitji í fyrirrúmi.

Samkvæmt ákvæði 41. gr. laga nr. 130/1999, er að finna heimild dómsmálaráðherra til að setja nánari ákvæði um framkvæmd laganna í reglugerð, þar á meðal þau skilyrði sem umsækjendur verða að uppfylla. Það er mat ÍÆ að reglugerð dómsmálaráðherra, skuli vera svo skýr og þannig úr garði gerð að ekki verði um villst hver sé framkvæmd ákvæða reglugerðarinnar til samræmis við ákvæði laganna og að umsækjendur séu ekki í vafa um sinn rétt þegar tekin er ákvörðun um að ættleiða barn erlendis frá. 

Ákvæði 4. mgr. 1. gr. reglugerðar:

„Með Haagsamningi er átt við samning um vernd barna og samvinnu varðandi ættleiðingu milli landa sem gerður var í Haag í Hollandi 29. maí 1993.“

Það er mat ÍÆ að mikilvægt sé að leggja áherslu á að Íslenska ríkið hafi gerst aðili að framangreindum milliríkjasamningi og telur að niðurlag ákvæðisins ætti því að hljóða svo:

„Með Haagsamningi er átt við samning um vernd barna og samvinnu varðandi ættleiðingu milli landa sem gerður var í Haag í Hollandi 29. maí 1993 og sem Ísland er aðili að.“

Ákvæði 1. mgr. 2. gr. reglugerðar:

„Umsókn um ættleiðingu barns og um forsamþykki til ættleiðingar á erlendu barni skal rituð á eyðublað sem sýslumaður lætur í té.“

ÍÆ telur ákveðna rangfærslu vera í ofangreindri grein, sér í lagi í ljósi þess að eyðublaðið er gefið út af Dómsmálaráðuneytinu og hvergi kemur fram á heimasíðum sýslumannsembættanna á landinu að umrætt eyðublað sé fyrir hendi. Þá kemur einungis fram á eyðublaðinu sem útgefið er af ráðuneytinu að umsókn skuli send til Sýslumannsins í Búðardal, en slíkt er ekki tekið fram í núverandi reglugerð né drögum að henni. ÍÆ ítrekar að reglugerð nr. 238/2005 er sett af dómsmálaráðherra til nánari framkvæmdar, sbr. 3. mgr. 28. gr. laga nr. 130/1999 um ættleiðingar, sbr. 1. mgr. 41. gr. sömu laga, og því er mikilvægt að ákvæði reglugerðarinnar séu skýr fyrir tilvonandi umsækjendur til leiðbeiningar og hliðsjónar.

Ákvæði 3. mgr. 4. gr. reglugerðar:

„Ef sýslumaður telur ástæðu til getur hann kallað eftir vottorði eða áliti sérfræðings um heilsufar umsækjenda.“

ÍÆ fer fram á það, að réttur umsækjenda sé virtur með hliðsjón af lögum um réttindi sjúklinga, nr. 74/1997 og laga um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga, nr. 77/2000, og að umsækjandi fái vitneskju um það ef sýslumaður telur ástæðu til að kalla eftir vottorði læknis eða áliti sérfræðings um heilsufar umsækjanda.

Ákvæði 8. gr. reglugerðar:

„Umsækjendur skulu hafa til að bera eiginleika og skilning á þörfum barna sem gera þá vel hæfa til að sinna forsjárskyldum gagnvart barni í samræmi við ákvæði barnalaga.“

„Umsækjendur skulu hafa til að bera eiginleika og skilning á þörfum barna sem gera þá vel hæfa til að sinna forsjárskyldum gagnvart barni í samræmi við ákvæði barnalaga, nr. 76/2003.

Þá er það mat ÍÆ að við ákvæði 8. gr. komi önnur málsgrein sem vísar til framkvæmd samkvæmt reglugerð þessari í IV. kafla hennar. Er það tillaga ÍÆ að ákvæði 2. mgr. 8. gr. hljóði svo:

„Barnaverndarnefnd í viðkomandi sveitarfélagi umsækjanda, með skírskotun til greinargerðar félagsráðgjafa eða fagmanns, metur hæfni umsækjanda til að fara með forsjá, sbr. IV. kafla reglugerðar þessarar.“

Ákvæði 2. mgr. 9. gr. reglugerðar:

„[Eftirtaldir sjúkdómar eða líkamsástand, sem ekki er hér tæmandi talið, geta leitt til synjunar á umsókn um ættleiðingu eða um forsamþykki til ættleiðingar á erlendu barni...]“

Það er mat ÍÆ að í niðurlagi ákvæðisins sé nauðsynlegt að fram komi að slík synjun á umsókn um ættleiðingu verði að vera rökstudd af því stjórnvaldi sem ákvörðunina tók, til að brýna fyrir stjórnvöldum að fara eftir stjórnsýslulögum, nr. 37/1993 og tryggja að vandaðir stjórnsýsluhættir séu í hávegum hafðir.

Ákvæði 10. gr. reglugerðar:

„Nú sækja hjón eða einstaklingar í staðfestri samvist um frumættleiðingu eða um forsamþykki til ættleiðingar á erlendu barni og skulu þau þá sannanlega hafa verið í samfelldri sambúð í a.m.k. þrjú ár.

Nú sækja einstaklingar í óvígðri sambúð um frumættleiðingu eða um forsamþykki til ættleiðingar á erlendu barni og skulu þau þá sannanlega hafa verið í samfelldri sambúð í a.m.k. fimm ár.

Þegar umsókn um stjúpættleiðingu er lögð fram skal umsækjandi sannanlega hafa verið í samfelldri sambúð með foreldri eða kjörforeldri barns í a.m.k. fimm ár. Þetta gildir hvort sem um er að ræða hjón, einstaklinga í staðfestri samvist, eða einstaklinga í óvígðri sambúð. Víkja má frá þessu ákvæði vegna umsóknar maka í hjónabandi eða staðfestri samvist ef barn hefur verið getið við tæknifrjóvgun og verður ekki feðrað af þeim sökum. Sambúð skal þó hafa verið samfelld í a.m.k. tvö og hálft ár í slíkum tilvikum. “

ÍÆ bendir ráðuneytinu á villu í fjórðu línu, 3. mgr. ákvæðisins, þar sem orðinu „eða“ er ofaukið við setninguna.

Þá veltir ÍÆ upp þeirri spurningu hvernig haga skuli atvikum þegar þannig háttar að hjúskaparslit verða á milli umsækjenda. Eru uppi álitaefni um það hvort að forsamþykki sýslumanns falli þá niður eða umsækjanda verði gert að sækja um nýtt forsamþykki á grundvelli breyttra aðstæðna og forsendna, eða standa réttindi umsækjenda/umsækjanda með öllu óbreytt þrátt fyrir breyttar aðstæður. Er það mat ÍÆ að ráðuneytinu beri að haga ákvæðum reglugerðarinnar á þann veg að ekki verði um það deilt hvernig hátta eigi málum í slíkum tilfellum, sér í lagi í ljósi þess að hvers kyns synjun á forsamþykki umsækjanda telst verulega íþyngjandi ákvörðun sem þarfnast rökstuðnings og er ekki á höndum félagsins að ákvarða um heldur því stjórnvaldi sem ákvörðun um synjun tekur.

Ákvæði 11. gr. reglugerðar:

„Þegar umsókn um frumættleiðingu eða um forsamþykki til ættleiðingar á erlendu barni er lögð fram mega umsækjendur ekki vera eldri en 45 ára.

Víkja má frá ákvæði 1. mgr. í eftirfarandi tilvikum:

Annar tveggja umsækjenda er nokkuð eldri en um getur í 1. mgr. og hinn nokkuð yngri.

Umsækjendur hafa ættleitt barn á síðustu tveimur árum áður en umsókn er lögð fram.

Ef alveg sérstakar ástæður mæla með því að umsókn verði tekin til greina, svo sem ef um er að ræða systkini barns sem umsækjendur hafa áður ættleitt eða önnur sérstök tengsl eru við væntanlegt kjörbarn.

Þegar svo stendur á að gildistími forsamþykkis eða framlengds forsamþykkis til ættleiðingar rennur út eftir að umsækjandi hefur náð 45 ára aldri og umsókn hans um ættleiðingu er þegar til meðferðar hjá stjórnvöldum í upprunaríki, sem heimilar ættleiðingar til umsækjenda sem eru eldri en 45 ára, er heimilt að gefa út nýtt forsamþykki eða framlengja forsamþykki sem getur gilt allt að því tímamarki er sá umsækjenda sem yngri er, sé um hjón að ræða, nær 50 ára aldri.“

Lengi vel hefur verið rætt um að þrátt fyrir ákvæði 1. mgr. 11. gr. reglugerðar nr. 238/2005 um ættleiðingar, er mikilvægt og jafnframt nauðsynlegt að tryggja ákveðnum umsækjendum aukið svigrúm til að ættleiða erlent barn þó viðkomandi sé orðinn 45 ára. Í Bréfi Foreldrafélags ættleiddra barna, dags. 6. apríl s.l., var vísað til núverandi stöðu í ættleiðingarmálum á Íslandi þar sem fólk væri á biðlistum árum saman og það væri fyrirsjáanlegt að óbreyttu að biðin myndi aðeins lengjast. Vísað var einnig í þessu sambandi til þess að löndin sem ættleitt er frá hafa yfirleitt aldursmörk í sínum lögum sem eru ívið hærri en hér á landi, og er vísað til í framangreindu bréfi að kínversk stjórnvöld eru með aldurshámark umsækjenda til ættleiðinga í 50 ár. Því miður fær ÍÆ illa séð hvernig ráðuneytið rökstyður forsendur sínar fyrir aldurshámarkinu í ákvæði 1. mgr. 11. gr., en þó skal litið til þess að með væntanlegri reglugerð sem ÍÆ veitir hér umsögn sína fyrir, telur ÍÆ að ráðherra þykir sem svo að hún sé að teygja sig eftir fremsta megni með breytingu á ákvæðinu sem kemur fram í niðurlagi ákvæðis 11. gr. Lífslíkur á Íslandi eru góðar og aðstæður fyrir fjölskyldufólk almennt góðar og er meðalaldur fólks hér með þeim hæsta sem gerist, má í því sambandi nefna að meðalaldur kvenna í Evrópu árið 2004 var hæstur í San Marino, 84,2 ár, en meðalaldur karla var hæstur á Íslandi, 78 ára. ÍÆ fer hér með fram á við ráðuneytið, fyrir hönd félagsmanna sinna, að aldurshámark verði fellt út úr reglugerð um ættleiðingar nr. 238/2005 og að aðstæður hvers og eins umsækjanda metnar við útgáfu forsamþykkis og að miðað verði við aldurshámark upprunaríkisins. Þannig megi koma í veg fyrir að íslensk stjórnvöld synji umsækjendum um ættleiðingu á grundvelli aldurs, þrátt fyrir að umsækjendur uppfylli aldursskilyrði ættleiðingarlands.

Fallist ráðuneytið hins vegar ekki á að fella út aldurshámark umsækjenda gerir ÍÆ athugasemd við breytingar á niðurlagi greinarinnar og telur að hún tryggi best réttindi eldri umsækjenda, þá einnig með hagsmuni ættleiddra barna í fyrirrúmi, svo hljóðandi:

„Þegar umsókn um frumættleiðingu eða um forsamþykki til ættleiðingar á erlendu barni er lögð fram mega umsækjendur ekki vera eldri en 45 ára.

Víkja má frá ákvæði 1. mgr. í eftirfarandi tilvikum:

Annar tveggja umsækjenda er nokkuð eldri en um getur í 1. mgr. og hinn nokkuð yngri.

Umsækjendur hafa ættleitt barn á síðustu tveimur árum áður en umsókn er lögð fram.

Ef alveg sérstakar ástæður mæla með því að umsókn verði tekin til greina, svo sem ef um er að ræða systkini barns sem umsækjendur hafa áður ættleitt eða önnur sérstök tengsl eru við væntanlegt kjörbarn.

Þegar svo stendur á að gildistími forsamþykkis eða framlengds forsamþykkis til ættleiðingar rennur út eftir að umsækjandi hefur náð 45 ára aldri og umsókn hans um ættleiðingu hefur þegar fengið jákvæða umsögn hjá stjórnvöldum í upprunaríki, sem heimilar ættleiðingar til umsækjenda sem eru eldri en 45 ára, er heimilt að gefa út nýtt forsamþykki eða framlengja forsamþykki sem getur gilt allt að því tímamarki sem upprunalandið lítur á sem hámarksaldur, hæst þó 55 ár.“

Ákvæði 16. gr. reglugerðarinnar:

„Í umsögn barnaverndarnefndar skal koma fram hvort nefndin telur umsækjendur vel hæfa, hæfa eða ekki hæfa til að ættleiða barn frá öðru landi. Skal mat barnaverndarnefndar á hæfi umsækjenda vera rækilega rökstutt, eftir atvikum með skírskotun til greinargerðar félagsráðgjafa eða annars fagmanns, sem kannað hefur mál fyrir nefndina. Þá skal koma fram hvort barnaverndarnefnd mælir með því að forsamþykki verði gefið út eða ekki.“

ÍÆ leggur til að greinin verði betur skýrð þannig að ekki verði um villst að sömu reglur gildi um umsagnir barnaverndarnefndar á ættleiðingum innanlands og ættleiðingum á erlendum börnum, þrátt fyrir að skýring komi fram í 2. mgr. 17. gr. reglugerðarinnar. Leggur ÍÆ til að greinin hljóði svo:

„Í umsögn barnaverndarnefndar skal koma fram hvort nefndin telur umsækjendur vel hæfa, hæfa eða ekki hæfa til að ættleiða barn frá öðru landi. Skal mat barnaverndarnefndar á hæfi umsækjenda vera rækilega rökstutt,sbr. liði a – n í 2. mgr. 15. gr., eftir atvikum með skírskotun til greinargerðar félagsráðgjafa eða annars fagmanns, sem kannað hefur mál fyrir nefndina. Þá skal koma fram hvort barnaverndarnefnd mælir með því að forsamþykki verði gefið út eða ekki.“

Ákvæði 19. gr. reglugerðarinnar:

„Víkja má frá ákvæði 18. gr. í undantekningartilvikum ef um er að ræða alþjóðlega fjölskylduættleiðingu eða ef aðrar alveg sérstakar ástæður mæla með ættleiðingu án milligöngu ættleiðingarfélags.

Þegar óskað er eftir að vikið verði frá ákvæði 18. gr. og ríki sem óskað er ættleiðingar frá er ekki aðili að Haagsamningnum og/eða Ísland er ekki í samstarfi við hið tiltekna ríki skulu umsækjendur leggja fram gögn um og skýra nákvæmlega frá gangi ættleiðingarmáls í viðkomandi ríki, hvar og hvernig ættleiðing er veitt og gefa nákvæmar upplýsingar um þau gjöld sem greiða ber í því ríki og til hvers eða hverra þau greiðist. Þá skulu umsækjendur leggja fram ættleiðingarlög þess ríkis. Íslensk þýðing skal fylgja ef gögnin eru á öðru tungumáli en ensku. Sýslumaður getur aflað staðfestingar frá viðkomandi ríki um að veittar upplýsingar séu réttar.“

Það er álit ÍÆ við ákvæði 19. gr. reglugerðarinnar að uppi séu mjög óeðlilegar aðstæður í ættleiðingarmálum á Íslandi, þ.e. mjög langur biðtími, sem ætti að mega fella undir undanþáguákvæði 2. mgr. 19. gr. reglugerðarinnar. Það hefur einnig sýnt sig í gegnum tíðina að samband um ættleiðingar frá einstökum löndum hafa orðið til eftir að einstaklingar hafa rutt brautina og búið til tengsl við einstök upprunalönd. ÍÆ fagnar þeim tillögu að breytingum vegna framangreinds ákvæðis 19. gr. reglugerðarinnar, sem ráðherra kemur að en ítrekar þó jafnframt að mikilvægt er að stjórnvöld séu ekki að hamla því fólki sem hefur dug og jafnvel tengsl í ríki sem ekki er á lista Íslenskrar ættleiðingar, að vinna sjálft að ættleiðingarmálum sínum, þó að sjálfsögðu í samræmi við lög og reglur, þ.á.m. Haagsamning um vernd barna og samvinnu varðandi ættleiðingu milli landa og Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna.

Með breytingunum á ákvæði 2. mgr. 19. gr. er það mat ÍÆ að dómsmálaráðuneytið sé í raun að veita heimild til ættleiðinga á eigin vegum, sem þó er bundin nokkrum skilyrðum sem tiltekin eru í ákvæðinu 19. gr., sem lúta m.a. að gagnaöflun o.s.frv.

Íslensk ættleiðing vonar að umsagnir stjórnar félagsins nýtist ráðuneytinu til leiðbeiningar og hliðsjónar við gerð nýrrar reglugerðar. Þá er það jafnframt von félagsins að ráðuneytið og dómsmálaráðherra reyni eftir fremsta megni að komast til móts við þá aðila sem vilja ættleiða börn af erlendum uppruna og hlúa að velferð þeirra og öryggi með því að horfa vel til þeirra athugasemda sem stjórn ÍÆ gerir við væntanlega reglugerð ráðuneytisins.

Þannig samþykkt á stjórnarfundi Íslenkrar ættleiðingar þann 9. september 2009.